Het nieuwe coronavirus is de ernstigste bedreiging voor de volksgezondheid door een ademhalingssysteemvirus sinds de Spaanse griep van 1918. Om de 15 seconden sterft er iemand aan COVID-19, zoals COrona VIrus Disease afgekort wordt. ‘Disease’ is het Engelse woord voor ziekte en ‘19’ slaat op het jaar 2019, waarin het virus ontdekt werd. Wereldwijd zijn er nu bijna 800.000 doden door dit virus geteld.

Het is een catastrofe, die volgens Richard Horton vermeden had kunnen worden. Horton is nu 25 jaar hoofdredacteur bij The Lancet, een medisch tijdschrift dat door wetenschappers uit de sector beschouwd wordt als een van de meest toonaangevende wetenschappelijke tijdschriften. Hij is dus niet de eerste de beste en hij is uiterst kritisch over de aanpak van de coronacrisis in het Westen. Hij heeft het in zijn laatste boek “The COVID-19 Catastrophe. What’s gone wrong and how to stop it happening again” over “gemiste kansen en ontstellend verkeerde inschattingen, die geleid hebben tot de vermijdbare dood van tienduizenden burgers”. De onnodig vele doden ziet hij als het “bewijs van systematisch wangedrag van de overheid, roekeloze nalatigheden, die een inbreuk vormen op de plichten van openbare gezagsdragers”. Hij onderbouwt zijn aanklacht met de tijdlijn van de ontwikkeling van de pandemie:

30 december 2019: in de Chinese provinciehoofdstad Wuhan worden stalen genomen van de longen van een patiënt met een mysterieuze longontsteking. Het blijkt om een coronavirus te gaan. Diezelfde dag alarmeert een oogarts zijn directe collega’s over het bestaan van dit nieuwe SARS-virus.

31 december: De lokale overheden lanceren een gezondheidswaarschuwing. Die melden ze ook aan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

1 januari: De markt van Wuhan wordt als ‘vermoedelijke bron van besmetting’ gesloten. De WHO zet een taskforce op om de lokale uitbraak in Wuhan te onderzoeken.

4 januari: De WHO waarschuwt de wereld via Twitter over het nieuwe coronavirus in Wuhan.

5 januari: De WHO verspreidt een meer formele officiële melding van de corona-uitbraak.

10 januari: De WHO werkt technische richtlijnen uit over het opsporen van het virus, het testen en de aanpak van patiënten met symptomen.

12 januari: Chinese wetenschappers isoleren het virus en brengen het genoom ervan in kaart. Die kennis publiceren ze onmiddellijk. Op dat moment gaat men er nog van uit dat het virus alleen van dier op mens wordt overgedragen en niet van mens op mens.

13 januari: De WHO waarschuwt dat er mogelijke besmette patiënten in andere landen kunnen opduiken en vraagt de landen om dit goed in de gaten te houden.

22 op 23 januari: Tedros Adhanom Ghebreyesus, directeur-generaal van de WHO, probeert op een spoedbijeenkomst een internationale medische noodsituatie (PHEIC) uit te roepen. De 193 landen, die lid zijn van de organisatie, worden het daarover niet eens.

23 januari: Wuhan gaat in quarantaine.

24 januari: Wetenschappers uit Hong Kong publiceren een onderzoek waaruit blijkt dat het virus overgedragen kan worden van mens op mens. De Lancet publiceert zijn eerste artikel over het nieuwe virus (2019-nCoV). Op basis van ervaringen met het SARS-virus staan er aanbevelingen in ter preventie. De eerste klinische beschrijving van de ziekte die het virus veroorzaakt – later COVID-19 genoemd – wordt ook gepubliceerd.

29 januari: China publiceert een rapport over de eerste 99 gehospitaliseerde coronapatiënten. Daaruit blijkt dat 33% moet worden opgenomen op de Intensive Care en dat de sterftegraad maar liefst 11% bedraagt. Daardoor gealarmeerd starten de Chinezen in Wuhan de bouw van nieuwe ziekenhuizen met een capaciteit van 16.000 bedden. Uit de eerste studies blijkt ook dat vooral ouderen het hoogste risico lopen om zwaar ziek te worden en te sterven.

30 januari: De WHO kondigt alsnog de internationale medische noodtoestand af.

31 januari: Wetenschappers aan de universiteit van Hong Kong waarschuwen dat het virus een wereldwijde epidemie kan worden als er niets ondernomen wordt. Om een pandemie te voorkomen, kunnen volgens hen drastische maatregels nodig zijn die de mobiliteit beperken in besmette gebieden: indien nodig zal menselijk contact sterk moeten worden gereduceerd: geen massabijeenkomsten, sluiten van bedrijven en scholen, werken vanuit huis, … .

Februari: In het begin van de maand duiken in de Westerse landen de eerste coronagevallen op. In België was dat op 3 en in Nederland op 27 februari jl.. In de loop van de maand wordt het duidelijk dat Italië af te rekenen heeft met een ongemeen felle uitbraak van het virus. In Wuhan worden de spiksplinternieuwe ziekenhuizen met 16.000 bedden voor COVID-19 patiënten in gebruik genomen. Westerse regeringen daarentegen beschouwen het coronavirus nog steeds als een ‘griepje’. In België schrijft viroloog Marc Whatelet in een open brief op 28 februari dat België te weinig doet om zich voor te bereiden op een mogelijke corona-pandemie.

De tijdlijn spreekt voor zichzelf: De signalen waren duidelijk genoeg. De regeringen waren voldoende gewaarschuwd, maar legden de vroege waarschuwingen naast zich neer. Alarmkreten vanuit de virologische wereld werden zelfs belachelijk gemaakt. Minister De Block bestempelde viroloog Marc Whatelet als een ‘dramaqueen’. Trump zette Fauci, zowat de meest gerenommeerde immunoloog van de Verenigde Staten van Amerika, weg als ‘onruststoker’, maar reeds in februari hadden de Westerse regeringen alle aanbevelingen, zoals die op 31 januari vanuit Hong Kong, ook kunnen opvolgen, aldus Horton.

Mij was het vanaf het begin onduidelijk waarom wij hier RIVM-maatregels opstelden, die anders waren dan die welke de WHO voorstelde. Ik vond het onbegrijpelijk dat elk land, dat lid is van de WHO, zijn eigen anti-coronaverspreidingsbeleid invulde. De eerste verantwoordelijkheid van een regering is haar zorgplicht tegenover de burgers. Daarom is de aanpak van de coronacrisis volgens Horton “het grootste politieke falen van de Westerse democratieën sinds de Tweede Wereldoorlog”. Maar, deze boodschap van incompetentie is niet welkom in de Westerse media en in medische en politieke kringen. “Het is in strijd met een geopolitiek verhaal dat China bestempelt als een land dat negatieve en destructieve invloed uitoefent op de internationale relaties”. Helaas is het begrijpelijk dat de Westerse landen hun eigen falen bagatelliseren en op zoek zijn gegaan naar een zondebok. Zo mank is het vaker in de geschiedenis van de mensheid gegaan. En zo gaat het dus nog steeds; ook (of juist?) in landen met een Westerse beschaving.

Horton toont in zijn boek met heel wat concrete voorbeelden aan dat de meeste Westerse regeringen aanvankelijk met tegenzin maatregels namen om het zeer besmettelijke virus te bestrijden. Daardoor werd volgens hem kostbare tijd verloren. De verspreiding van een virus is exponentieel, hoe vroeger men optreedt hoe minder het de kans krijgt om zich te vermenigvuldigen. In de beginfase van de eerste golf, vóór er maatregelen werden genomen, had het virus amper 10 dagen nodig om zichzelf te vermenigvuldigen met 10. Deze fenomenale vermenigvuldigingssnelheid was eind januari al zichtbaar in de gepubliceerde Chinese statistieken. Dat wil zeggen dat indien de overheden in het Westen 10 dagen eerder hadden ingegrepen, het besmettingsniveau 10x lager was geweest en dat geldt ook voor het aantal doden achteraf. En indien de overheden 20 dagen eerder hadden ingegrepen, was het besmettingsniveau en het aantal doden 100x lager geweest, en 30 dagen eerder 1.000x minder van beide*. In China hadden ze dat met hun alarmgeroep, de bouw van nieuwe ziekenhuizen en hun maatregels tegen verspreiding van het nieuwe virus kennelijk direct begrepen.

Verder is volgens Horton COVID-19 niet ‘een gebeurtenis’, maar ‘het begin van een nieuw tijdperk’. Hij citeert Arundhati Roy, die het virus beschrijft als “een portaal; een poort tussen de ene wereld en de volgende”. Er is geen weg terug. Onze omgang met COVID-19 heeft een kwetsbaarheid van onze beschaving aan het licht gebracht. Het idee van vooruitgang zal vanaf nu een nieuwe invulling krijgen. Horton denkt dat COVID-19 heel wat zal veranderen: regeringen zullen hun leiderschap proberen te verbeteren en zullen meer op internationaal en regionaal vlak gaan samenwerken. De staat zal heruitgevonden moeten worden, net als de gemeenschap (‘community’). De volksgezondheid zal erdoor versterkt worden en het welzijn van de gezondheidswerkers zal meer au sérieux genomen worden. Ook de medische wetenschap zal nu een zet omhoog krijgen. Ik hoop dat hij daarin gelijk krijgt.

* Maar wanneer er 1.000x minder besmettingen geweest waren en even zoveel minder doden en ernstig zieken, zou iedereen zich natuurlijk beklaagd hebben over ‘een overmatig ingrijpen van de overheid voor een griepje’. Dat hoor je zelfs nu we kunnen weten wat er te weten valt.

Bron: “COVID-19 en de schuldige nalatigheid van de Westerse regeringen; een boekbespreking van ‘The COVID-19 Catastrophe. What’s gone wrong and how to stop it happening again’ (18 juni 2020) door Richard Horton, uitgegeven door Polity Press” door Floor Peeters via DeWereldMorgen op 27 augustus 2020.