Donald Trump stuurde vanaf januari jl. als reactie op het binnendringen van Covid-19 in de Amerikaanse samenleving een nieuwe reeks zelfverzekerde mededelingen de wereld in: eerst dat het maar een hoestje was, dat hij alles onder controle had, dan dat hij 10/10 verdient voor het aanpakken van de crisis, vervolgens dat het zeer ernstig was maar dat alleen hij geweten had dat het om een pandemie ging. Zo kan Noam Chomsky nog een tijdje doorgaan. De techniek, die Trump hanteert, is volgens hem doeltreffend: zoveel mogelijk leugens spuien totdat elke notie van waarheid verdwenen is. Als je zoveel pijlen in het wilde weg om je heen schiet, treffen er altijd wel een paar doel. Bovendien zullen Trumps loyale aanhangers, ongeacht wat hij doet en nalaat, zijn aanpak rechtvaardigen. Zodoende is het verleidelijk om de schuld voor deze rampzalige aanpak op Trump en zijn fans af te schuiven. Maar zo is het volgens Chomsky niet. Trump werd op 20 januari 2017 president van een samenleving, die door 40 jaar toegepast neoliberalisme al ziek was.

De normaliteit zal niet terugkeren, want die was precies het probleem

De neoliberale versie van het kapitalisme is immers van kracht sinds Ronald Reagan en Margaret Thatcher, die respectievelijk van 1981 tot 1989 president van de Verenigde Staten van Amerika en van 1979 tot 1990 eerste minister van het Verenigd Koninkrijk waren. De akelige gevolgen van hun koersverandering hoeven niet in detail uitgelegd te worden. De gulheid, die Reagan tegenover de superrijken aan de dag legde, is vandaag van direct belang nu een nieuwe bail-out op til is. Reagan schafte al snel het verbod op belastingparadijzen en andere mechanismen af, als die een rem legden op het ongebreideld vergaren van pecunia. Dàt is de oorzaak ervan dat de belastingdruk van de superrijken naar de armsten van de bevolking verschoof. Hij keurde ook de stock buybacks goed, het terugkopen van eigen aandelen; een manier om de waarde van de eigen aandelen omhoog te krijgen, waardoor het bedrijfsmanagement en de superrijken (die de meeste aandelen bezitten) zichzelf kunnen verrijken. Tegelijkertijd ondermijnde die ingreep de productiviteit van bedrijven.

Deze beleidsveranderingen hebben verstrekkende gevolgen (gehad). Het gaat om tientallen biljoenen dollars. Dit beleid komt een heel kleine minderheid ten goede, terwijl de rest – die inkomen niet uit geld maar uit arbeid moet zien te genereren – voort ploetert. Daardoor hebben we nu in de VS een samenleving waarin 0,1% van de bevolking 20% van alle rijkdom in handen heeft, terwijl de armste 50% van de Amerikaanse bevolking nauwelijks het einde van de maand haalt en permanent schulden heeft. Die 0,1% heeft bovendien veel meer macht dan dat zij als percentage van de bevolking in een democratie zou mogen hebben, voeg ik toe aan Chomsky’s verhaal. Bedrijfswinsten stegen en CEO’s harkten ongeziene bedragen binnen. Tot op de dag van vandaag worden deze CEO’s vereerd, is wederom mijn toevoeging. Dat daarvoor natuurlijk arbeidsomstandigheden, een kostenpost voor bedrijven, het nakijken hebben, dat de normale lonen laag gehouden moeten worden, dat het ontslagrecht versoepeld moet worden en de pensioengerechtigde leeftijd verhoogd wordt om de rijken rijker te maken, schijnt de meute te ontgaan (Chomsky noemde alleen de loonstagnatie). Economen Emmanuel Saez en Gabriel Zucman tonen in hun boek “The Triumph of Injustice” aan dat de belastingdruk op de verschillende inkomensgroepen ongeveer evenredig is, behalve aan de top. Daar neemt de belastingdruk af. Vòòr het tijdperk Reagan/Thatcher nam de belangdruk daar juist steeds meer toe tot – naar ik me meen te herinneren – 84%.

Schandalige protectionistische maatregelen, die het onjuiste label ‘vrijhandelsovereenkomst’ dragen

De private gezondheidszorg in de VS is ook al lang een internationaal schandaal. Die kost vanwege hun winstoogmerk 2x zoveel per inwoner in vergelijking met andere ontwikkelde landen. De gevolgen zijn navenant en daar werd in de voorgaande blog al een en ander over vermeld. De neoliberale doctrine ging nog een stap verder met de invoering van efficiëntiemaatregelen: Chomsky doelt op just-on-time-leveringen, die het systeem nog eens extra kwetsbaar maken. Ook hier in Nederland hadden we in 2006 nog 45.000 ziekenhuisbedden; vanwege besparingen op de gezondheidszorg zijn dat er nu nog maar 37.000. Een kleinste leveringsstoring kan het hele systeem doen instorten. Dat geldt precies zo voor de fragiele mondiale economie, gestoeld op neoliberale principes.

De politieke economen Thomas Ferguson en Rob Johnson stellen het eenvoudig: hoewel het onrealistisch is om in de VS universele gezondheidszorg te bieden, zoals dat elders de standaard is, “is er geen enkele reden waarom alleen bedrijven verzekerd moeten zijn.”

Zo zag de wereld er al uit toen Trump in 2017 aantrad. Hij probeert met zijn begrotingsvoorstel van februari jl. alles dat mensen kan helpen alleen maar nog verder af te breken en wil daarmee geld vrij maken voor wat hij ‘essentiële zaken’ noemt, zoals het leger en de muur tussen Mexico en de VS. Zij, die de samenleving zullen moeten heropbouwen na de Corona-crisis, nemen wat Chomsky betreft het best akte van de woorden van Vijay Prashad: “De normaliteit zal niet terugkeren, want die was precies het probleem.”

Op zijn minst zouden de steeds terugkerende reddingsacties voor bedrijven door de bevolking een garantie moeten krijgen – met streng toezicht natuurlijk – dat bedrijven hun eigen aandelen niet terugkopen. Werknemers zouden bovendien echt invloed moeten krijgen op het bedrijfsbeleid en er zou een einde moeten komen aan schandalige protectionistische maatregelen, die het onjuiste label ‘vrijhandelsovereenkomst’ dragen. Die overeenkomsten verzekeren enkel enorme winstmarges voor bijvoorbeeld de farmaceutische industrie, maar maken de prijzen voor medicamenten veel hoger dan wanneer er rationele handelsovereenkomsten gemaakt zouden worden.

Ik bevind me in een klein, maar uitstekend en erudiet gezelschap

Bovenstaande opvattingen van Chomsky interesseren mij, omdat wij zeer tegen mijn zin diezelfde decennia in Europa in de voetsporen van de VS zijn getreden. In Nederland doen we dat in het bijzonder. Dat tonen de onlangs afgeronde onderhandelingen binnen de Eurogroep maar weer aan. Hier heerst een onwrikbaar geloof in het heil van een inmiddels steeds meer onder vuur liggende Europese en neoliberale begrotingsdoctrine, waardoor ik sinds de Griekse schuldencrisis die kern van onze Europese Unie verwerp. Hier in Nederland heerst ook een volhardende dwarsliggerij als het om gezamenlijk optrekken tegen belastingontwijking door grootbedrijven en immens rijke privé-personen gaat. Voor handelscontracten, die ten koste van belastinggeld, voor multinationals gunstig zijn om hun winsten te maximaliseren, krijgen we daar in de VS en hier in Europa en ook in Nederland de handen op elkaar. Ontmanteling van sociale wetgeving, die een kostenpost zijn voor het bedrijfsleven en de schatkist, konden decennia lang op steun rekenen van centrum-, rechtse en zichzelf links achtende (politieke) partijen. Nederland is een gidsland geworden om à la big brother America zonder empathie, mededogen of solidariteit met de kwetsbaren onder ons in de voetsporen van de VS te treden. De focus ligt hier op het rijke eigen volk eerst en de concurrentiepositie van too big to fail grootbanken en grootbedrijven op financiële markten. Dat mag kosten wat het kosten zal. Alleen in verkiezingstijd wordt even verbaal opgekomen voor de hardwerkende Nederlander; niet eens voor alle kwetsbare ingezetenen van Europa of Nederland, laat staan de meest kwetsbaren in heel de wereld. Die mogen in mijnen de grondstoffen delven, die we in onze telefoontjes nodig hebben, en onze kleding in elkaar naaien. Nagenoeg niemand hier wenst bij wet een onafhankelijke overheidspolitiek af te dwingen. Gelukkig ben ik ook weer niet de enige die dat wèl voorstaat. Met Chomsky en nog zo wat mensen, die ik hier soms citeer, bevind ik me in een klein, maar uitstekend en erudiet gezelschap.

Bronnen: “Noam Chomsky: “Tekort aan beademingstoestellen legt de neoliberale wreedheid bloot” door C. J. Polychroniou, die het interview afnam, en gepubliceerd in Truthout; naar het Vlaams vertaald door Jules De Moor via DeWereldMorgen op 10 april 2020 en Ewald Engelen in “Twee mannen met woorden” op deze website d.d. 1 april 2020.

Klik hier om het hele interview met Noam Chomsky te lezen.