Dat een pandemie als de huidige ooit zou uitbreken werd al vaak voorspeld. Wetenschappers waarschuwen al jaren voor een pandemie. Met de SARS-epidemie van 2003, ook afkomstig van een coronavirus, werd die roep nog luider. Echter: “Maatregelen om op zo’n crisis te anticiperen werden geblokkeerd door de nietsontziende dwang van een economische orde die”, aldus emeritus professor Noam Chomsky, “geen winst ziet in de preventie van een toekomstige catastrofe.” Waarom zou het neoliberale kapitalisme zelf de reden zijn dat de Verenigde Staten van Amerika geen antwoord heeft op deze pandemie?

De staat is het probleem

De huidige regering van de VS werd voldoende gewaarschuwd voor een mogelijke pandemie. In oktober 2019 is er op hoog niveau zelfs een simulatie geweest. Ook hier was Trumps reactie zoals te verwachten was: elk belangrijk deel van de staat verloor fondsen en werd ontmanteld. Met ijver werden de aanbevelingen vanuit het bedrijfsleven in beleid omgezet, zodat levensreddende en winstfnuikende regelgeving geschrapt werd. De Amerikaanse regering nam het voortouw in de race naar de afgrond wat milieurampen betreft; Donald Trumps grootste misdaad, en gezien de gevolgen waarschijnlijk de grootste misdaad uit de hele geschiedenis van de mensheid.

Op 31 december 2019 informeerde China de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat het aantal patiënten met onbekende symptomen van longontsteking toenam.
Op 7 januari maakte China bekend dat wetenschappers de bron van het virus hadden geïdentificeerd. Het genoom was geanalyseerd en de resultaten werden met de rest van de wetenschappelijke wereld gedeeld. Begin januari bestond er in de VS nog maar weinig twijfel over wat er aan het gebeuren was. In januari en februari trachtten de Amerikaanse inlichtingendiensten dit bij president Trump onder de aandacht te brengen. Tevergeefs. Functionarissen lieten aan de pers weten dat “ze hem simpelweg tot niets konden bewegen“. Alle alarmbellen gingen af.

De pathologie van het hedendaagse sociaal-economische stelsel maakte preventie onmogelijk. De signalen van de markt waren duidelijk: er zit geen winst in preventie van een toekomstige catastrofe. De regering had kunnen optreden, maar dat is uitgesloten onder de heersende doctrine. Zoals oud president van de VS Ronald Reagan met zijn zonnige glimlach bij herhaling zei: “De staat is het probleem.” Zakenmensen streven immers privé-winst na en worden daarbij niet meer gehinderd door degenen die het algemeen belang dienen. Het ongebreidelde kapitalisme en de maatschappij-ondermijnende financiële markten werden in de jaren daarna onder invloed van het neoliberale denken alleen maar steeds brutaler en vijandiger.

Waardoor de VS het mondiale epicentrum van de crisis is geworden

Een van de meest dramatische – èn moorddadige – mislukkingen toont aan hoe ernstig de pathologie is: het tekort aan beademingstoestellen; een knelpunt in de bestrijding van de gevolgen van Covid-19. Het ministerie van Volksgezondheid en Welzijn (Department of Health and Human Services) zag het probleem aankomen en stelde daarom een kleine firma aan om goedkope en gebruiksvriendelijke beademingstoestellen te produceren. Maar daar stak de kapitalistische logica een stokje voor. De bewuste firma werd opgekocht door een groot bedrijf, te weten Covidien, dat het project vervolgens op een zijspoor zette. “In 2014 liet het bestuur van Covidien aan het federaal agentschap voor biomedisch onderzoek (BARDA) weten dat het uit de deal wilde stappen. De overheid had op dat moment nog geen toestellen ontvangen”, aldus drie voormalige federale functionarissen. “Bij Covidien klaagde men erover dat de overeenkomst niet winstgevend genoeg was.” Dat laatste was zonder twijfel waar.

De neoliberale logica kwam tussenbeide en dicteerde dat de regering niet mocht optreden om het gigantische falen van de markt recht te zetten. De huidige ravage is het resultaat van dat beleid. The New York Times drukte het nog vriendelijk uit: “De stilgevallen inspanningen om een nieuwe generatie goedkope en gebruiksvriendelijke beademingstoestellen te produceren, tonen aan hoe gevaarlijk het is om fundamentele projecten inzake publieke gezondheid aan privé-bedrijven te outsourcen. Dat zij zich focussen op winstmaximalisatie strookt niet altijd met het doel van de regering: voorbereiding op een toekomstige crisis.”

Als we even het rituele eerbetoon aan de ‘welwillende’ regering en haar lovenswaardige doelen negeren, dan klopt deze opmerking. Maar daar kunnen we nog aan toevoegen dat de nadruk op winstmaximalisatie ook ‘niet altijd strookt’ met de hoop op ‘het verder bestaan van de mensheid’, om even een zin te lenen uit een gelekt memo van JPMorgan Chase, de grootste bank in de VS, waarin gewaarschuwd werd dat “het voortbestaan van de mensheid” onder het huidige regeringsbeleid bedreigd wordt, wat ook geldt voor de investeringen van de bank in fossiele brandstoffen. Gevolg hiervan: Chevron annuleerde een winstgevend project in duurzame energie omdat er meer geld te verdienen viel met het vernietigen van leven op aarde. ExxonMobil, dat rationelere winstberekeningen gemaakt had, hoefde niets te annuleren, want het was niet eens begonnen aan zo’n duurzaam project.

Nederland is een gidsland

Als kers op de taart publiceerde het Witte Huis op 10 februari jl. zijn jaarlijkse begrotingsvoorstel, net toen het virus in de VS voet aan de grond kreeg. Er zou nog harder bespaard worden op alle belangrijke gezondheidsposten (in feite op alles wat mensen zou kunnen helpen), terwijl investeringen in het leger en de muur aan de grens met Mexico – de zogenaamd ‘essentiële zaken’ – zouden toenemen. Nu hebben zelfs de beste ziekenhuizen in de VS onvoldoende basisapparatuur, waardoor de VS het mondiale epicentrum van de crisis is geworden.

Overigens werd Trump in 2017 president van een samenleving, die door 40 jaar toegepast neoliberalisme al ziek was. Over wat Chomsky daarover vertelt volgende keer verder.

Bovenstaande interesseert mij, omdat wij zeer tegen mijn zin diezelfde decennia in Europa in de voetsporen van de VS treden. In Nederland doen we dat in het bijzonder. Dat tonen de onlangs afgeronde onderhandelingen binnen de Eurogroep maar weer aan. Hier heerst een onwrikbaar geloof in het heil van een inmiddels steeds meer onder vuur liggende Europese en neoliberale begrotingsdoctrine, waardoor ik sinds de Griekse schuldencrisis die kern van onze Europese Unie verwerp. Hier heerst ook een volhardende dwarsliggerij als het om gezamenlijk optrekken tegen belastingontwijking door grootbedrijven en immens rijke privé-personen gaat. Voor handelscontracten, die ten koste van belastinggeld, voor multinationals gunstig zijn om hun winsten te maximaliseren, krijgen we daar in de VS en hier in Europa en Nederland de handen op elkaar. Ontmanteling van sociale wetgeving, die een kostenpost zijn voor het bedrijfsleven en de schatkist, konden decennia lang op steun rekenen van centrum-, rechtse en zichzelf links achtende (politieke) partijen. Nederland is een gidsland geworden om à la big brother America zonder empathie, mededogen of solidariteit met de kwetsbaren onder ons in de voetsporen van de VS te treden. De focus ligt hier op eigen volk eerst en de concurrentiepositie van too big to fail grootbanken en grootbedrijven op financiële markten. Dat mag kosten wat het kosten zal. Alleen in verkiezingstijd wordt even verbaal opgekomen voor de hardwerkende Nederlander en ook niet voor alle kwetsbare ingezetenen van Europa, Nederland of de wereld.

Bron: “Noam Chomsky: “Tekort aan beademingstoestellen legt de neoliberale wreedheid bloot” door C. J. Polychroniou, die het interview afnam, en in Truthout publiceerde; naar het Vlaams vertaald door Jules De Moor via DeWereldMorgen op 10 april 2020.

Klik hier om het hele interview met Noam Chomsky te lezen.