Tijdens de bestorming van het Capitool in Washington DC afgelopen woensdag liet president-elect Joe Biden vallen: “This is not who we are”. Maar is dat waar? Het is al te gemakkelijk om dit alleen maar extreem-rechts fascisme/trumpisme/racisme te noemen. Dat is het vast en zeker, maar er is meer aan de hand.

Deze maatschappij is ernstig ziek (zieker dan de onze, maar we lopen van oudsher wat achter op de Verenigde Staten van Amerika). Wat we op 6 januari jl. zagen gebeuren, was de witte onderklasse in verzet. Dat is een deel van de Amerikaanse samenleving dat al 40 jaar zijn levensstandaard ziet afnemen. De onderliggende oorzaken van hun diepe onvrede zijn sociaal-economisch: dalende koopkracht, onbetaalbare hypotheken, steeds duurdere geneeskundige zorgen. Na de naoorlogse bloeiperiode tot ongeveer 1975 werden ondermeer alle studiebeurzen voor gewone gezinnen afgeschaft en werden cursus- en inschrijvingsgeld aan universiteiten voor hen onbetaalbaar duur. Banen in de productieve economie – grotendeels voor witte werknemers – zijn sinds het vrijhandelsakkoord NAFTA met Canada en Mexico in 1994, onder democraat Bill Clinton, stelselmatig verdwenen. Hele dorpen en steden zijn verarmd. De openbare infrastructuur ligt er verwaarloosd bij. Op het uitgestrekte Amerikaanse platteland kun je je in een ontwikkelingsland wanen.

Het afvalproduct van 350 jaar Amerikaanse geschiedenis

Deze arbeiders overleven dag in dag uit met ‘bullshit jobs’, zoals de antropoloog David Graeber ze noemde: slechte arbeidsomstandigheden, lage lonen, zonder waardering en zonder werkzekerheid. Zo ongeveer als ik dat een half jaar meemaakte bij een van de 2 distributiecentra van de HEMA in Utrecht. Zij staan sociaal even laag als de miljoenen illegale migranten uit Mexico en het Zuiden; alleen hun status als burger hebben ze op deze andere onderklasse voor.

Ja, deze mensen zijn racistisch èn wit. Dat waren ze echter ook toen de Rainbow Coalition van Jesse Jackson even kans maakte op de democratische nominatie in 1988. Die nominatie ging uiteindelijk naar de makke Michael Dukakis, die grandioos verloor van George Bush senior, vice-president onder Ronald Reagan. Ik wil er maar mee zeggen dat Bernie Sanders niet de eerste invloedrijke Amerikaanse politicus was met een sociaal-democratisch profiel, die het neoliberale democratisch establishment even in verwarring bracht.

Ondertussen stijgt het vermogen van de grote bedrijven en de rijke toplaag tot ongeziene hoogten. Tijdens de covid-19-pandemie is het fortuin van de 1 procent weer sneller gestegen dan voorheen.

Alle retoriek ten spijt werd het neoliberale beleid sinds republikeins president Ronald Reagan (1981-1989) onverminderd voortgezet door alle democratische en republikeinse presidenten na hem. Sociale bescherming in de VS is naar Europese normen nooit heel goed geweest, maar wat gewone Amerikanen nu meemaken is ongezien. De enige groei-industrie met nieuwe werk komt sinds president Clinton van de privé-gevangenissector. Het is voor veel landelijke dorpen zelfs de enige werkgever.

Deze mensen kun je zien als ‘het afvalproduct van 350 jaar Amerikaanse geschiedenis’, die begon met genocide op de inheemse volkeren, vervolgens een economie bouwde op gruwelijke sociale uitbuiting in de fabrieken in het Noorden en op slavernij in het Zuiden.

Waar in Europa de arbeiders streden voor sociale rechten, liet men deze bevolkingsgroep generatie na generatie migreren naar het ‘onontgonnen’ westen, waar ze de illusie konden koesteren geen baas boven zich te hebben, ongestraft ‘indianen’ mochten uitmoorden en zwarten lynchen. De oligarchen keken er glimlachend op toe, terwijl deze mensen voor hen het pad effenden. Hun racisme is bovendien geënt op een onderwijssysteem dat onvoorstelbaar slecht is. En hun algemene ontwikkeling doen ze op door naar zenders te kijken en luisteren, die continu ophitsende ‘alternatieve feiten’ vertellen; een term waarmee hun nog-huidige president zijn leugens 4 lange jaren bestempelde.

Het zijn de omstandigheden, die ons meedogenlozer of juist meelevender maken

Politieke analisten begaan jaar in jaar uit de fout op zoek te gaan naar een logische lijn in het gedachtengoed van deze mensen. Die is er niet. Deze mensen hebben het vermogen verloren om complexe informatie te verwerken, om kritisch na te denken en om logisch te denken. Misschien is de enige studie, die hierover de vinger op de wond legt, die van sociologe Arlie Russell Hochschild in haar boek “Strangers in their Own Land” (2016). Een boek dat het resultaat was van 5 jaar wonen tussen deze mensen, nog voor Trump presidentskandidaat was.

Hoe verschillend de cultuurhistorische context ook is tussen de VS en Westelijk Europa, toch meen ik veel dingen te herkennen. Er is ook hier geen enkele politieke partij die het neoliberalisme in de kern afwijst. Steeds meer mensen leven ook hier in een culturele en sociale informatiebubbel, waarin ze hun vervreemding van andersdenkende landgenoten door politici in de Tweede Kamer bevestigd zien, verdiepen en versterken. Deze mensen zijn als de relschoppers van het Belgische Ninove na de gemeenteraadsverkiezingen. In Frankrijk zouden deze betogers deelnemen aan de protesten van de ‘gilets jaunes’. Die beweging is diverser, maar zij zouden er wel hun plaats in hebben. In Duitsland zouden ze zich thuis voelen bij de Alternative für Deutschland en in Nederland bij Forum voor Democratie en de Partij voor de Vrijheid.

Ga er wat mij betreft maar vanuit dat wat afgelopen woensdag 6 januari in Washington DC gebeurde niet eenmalig is. Hier gaat de hele geschiedenis van een land aan vooraf en dat land is pathologisch ziek aan moordend kapitalisme, seksisme en racisme.

En wij hier in Europa kunnen er wel “Ach en wee” over roepen, maar ook onze politici heeft het de afgelopen 4 jaar aan lef ontbroken om de vriendschapsbanden met de VS op het spel te zetten door afstand te nemen van president Trump en daar consequenties aan te verbinden. Alsof Trump een storm in een glas water zou zijn. Economie en handel gaan voor ethische politiek bedrijven en voor de handhaving van grondwettelijke vastgelegde mensenrechten. Zelfs voor de opwarming van de aarde. Dat zien we ook aan onze omgang met bijstandgerechtigden, onze opstelling in de gevolgen van de covid-19-pandemie binnen de EU, onze migratiepolitiek, hoe we omgegaan zijn met de Griekse schuldenkwestie en de kinderopvang-toeslagaffaire. Dit zijn volgens mij slechts de zichtbare toppen van ijsbergen; dat massa’s mensen zich ook hier door de politiek in de steek gelaten voelen, wordt naar mijn mening ook in onze samenleving veel breder ervaren. Daarom wijst ook bij ons de tendens al jaren op een ontwikkeling in dezelfde richting als wat woensdag in de VS gebeurde.

Daarenboven, nadat straks CETA, TISA en TTIP te zijner tijd geratificeerd gaan worden, soortgelijke verdragen als NAFTA -als we dat niet weten te voorkomen – gebeurt hier na wat decennia precies hetzelfde. Nou ja, dat vermoed ik, omdat ik denk dat er op de keper beschouwd weinig verschil is tussen hen en ons; als mensheid hebben we heel veel onderling gemeenschappelijke eigenschappen: het zijn de omstandigheden, die ons meedogenlozer of juist meelevender maken.

Bron: “Hier ging 350 jaar Amerikaanse geschiedenis aan vooraf” door Lode Vanoost via DeWereldMorgen op 7 januari 2021.