Er zijn mensen, die er sympathie voor kunnen opbrengen dat ik inmiddels 46 jaar vegetariër ben. Er zijn zelfs mensen, die sympathie ervoor kunnen opbrengen dat ik al 44 jaar in hart en nieren pacifist ben. En – geloof het of geloof het niet – er zijn zelfs enkelen die mijn redenering kunnen volgen dat voor pacifisme een wijdverbreid socialisme noodzakelijk is; een democratisch ingevuld socialisme om precies te zijn.

Daar moest ik aan denken toen ik onlangs aan de praat kwam over vegetarisme aanhangen en toch de behoefte aan een hamburger niet kunnen weerstaan; klimaatverandering willen tegengaan en toch een vliegreis boeken. “Bekentenissen” van Jonathan Safran Foer. Of dan de bekentenissen van de zichzelf ‘afvallige milieuactivist’ noemende Paul Kingsnorth: hij richtte zijn boerderij circulair in, maar moet soms toch van aannemers gebruik maken, wat hij van zichzelf inconsequent vindt.

Als iedereen bioloog zou zijn, dan zou de mensheid zeker ten onder gaan

De denkfout, die zij volgens mij maken, is dat zij zichzelf als individu te centraal stellen; ze geven zichzelf 100% verantwoordelijkheid, en negeren allerlei plaatselijk actieve samenwerkingsverbanden, zoals de louter op winst beluste grootbedrijven in hun leefomgeving, lobbyisten voor overheidsbeleid- en -subsidies daar waar zij wonen, promotiebureaus, reclamebedrijven en winkelketens. Hun redenering is ‘als iedereen zou leven als ik, hoe zou de wereld er dan uitzien?’ Mijn antwoord daarop is: “Zo dus, zoals die nu is, want iedereen doet al zo’n beetje wat haar of hem goed dunkt.” Met al die jaren vegetarisme achter de rug heb ik recht van spreken: het heeft niets veranderd aan dierenwelzijn; we gaan nu boeren uitkopen om ons voedsel, waaronder vlees, vervolgens te importeren vanuit landen met nog gruwelijker handhaving en wetgevingspraktijken dan hier. Rekening houdend met alle invloeden ter behartiging van bedenkelijke belangen ligt mijn focus niet op ‘het huishouden’ of ‘het individu’, maar op de gehele samenleving waarvan ik deel uitmaak.

Mijn vegetarisme is niet meer dan een persoonlijke ethische keuze; ik zal mijn standpunt niemand aan- of ontraden. Mijn pacifisme, dat in mij geworteld raakte tijdens de vervulling van mijn militaire dienstplicht, is mijn persoonlijke ‘alles overkoepelende’ ideaalbeeld voor de wereld geworden. Ik zie al decennia met lede ogen aan dat pacifisme een ondergeschoven kindje van ons is, terwijl iedereen die ik er over hoor wereldvrede best een mooi ideaal vindt. Ons korte termijn-eigenbelang is overweldigend dominant geworden, net als ons denken in ‘betaalbaarheid’. We denken nauwelijks na over de ‘kwaliteit van leven’, behalve in een puur egocentrische, materialistische context. En dat we met ons neoliberale kapitalisme elders in de wereld haat en overheersing zaaien laat ons hier koud. Oorlogen, waar we direct en indirect aan meewerken, woeden al jaren achteloos (op die ene na) door. En ook bij die ene door de brutale inval van Rusland in Oekraïne vergeten we dat elke oorlog diplomatiek eindigt en stellen we ons op achter de Verenigde Staten van Amerika dat een diplomatieke oplossing blokkeert, terwijl ik me als een van de weinigen afvraag waar de VS zich mee bemoeit. Vandaar dat ik met stelligheid zeg: wanneer ik geen mensen dood, worden er toch nog mensen gedood; zelfs in mijn naam. Wanneer ik niet steel, houdt de diefstal niet op. Ook die gaat door en eveneens mede in mijn naam. Ik kan mij terugtrekken uit de wereld maar met mijn belastinggeld (BTW, inkomsten) worden naast goede ook vreselijke dingen gedaan. Beide stellingen zijn overigens proefondervindelijk bewezen. Wanneer mijn ecologische voetafdruk ‘0’ benadert, blijven er alleen in Nederland al op dit moment nog 17.694.782 andere ‘voetafdrukken’ over. Het gaat om een collectieve verantwoordelijkheid, en niet om die van ieder individueel.

Oftewel, het gaat mij om de regels, die door democratisch gekozen politieke partijen aan de samenleving opgelegd worden nadat daarvoor draagvlak is gebleken of is ontwikkeld. Wanneer die dierenleed willen voorkomen, worden regels opgesteld om dierenleed te voorkomen. Wanneer die de menselijke invloed op klimaatveranderingen willen beperken, zullen ze regels opstellen die klimaatverandering tegengaan en zullen zij bij andere regeringen erop aandringen hun voorbeeld te volgen. Wanneer die wereldvrede willen, zullen ze er alles aandoen om zich voor te bereiden op de vrede. Het gaat er dus uiteindelijk vooral om wat onze politici voorstaan.

De wereld leefbaarder maken is iets heel anders dan de wereld – zoals nu al decennia achtereen – erop inrichten dat sommigen onbeperkt bezit en rijkdom kunnen vergaren, waardoor vervolgens de onderlinge ongelijkheid onoverbrugbaar groot geworden is. Ik kan met mijn idealen bewust of onbewust leven, maar laten we wel wezen, met bijna 8.000.000.000 andere mensen heb ik als individu weinig invloed op het wereldgebeuren, zolang ik geen invloedrijk politicus ben die binnen mijn samenleving een halt toeroept aan de gaande escalatie van klimaatverandering, militarisme en ander onrecht; individuen hebben in onze huidige wereld nimmer invloed van betekenis. Ik kan het een schande vinden (of toejuichen) dat ons kabinet meer steenkolen gaat gebruiken om tegen de adviezen van alle klimaatwetenschappers in onze energieverslaving te bevredigen. Ik kan in een daarvoor aangewezen vak met een spandoek gaan staan, maar daar wordt niemand en niets anders van zolang de kapitalistische, neoliberale trein in het gareel van alle VS-beleid doordendert, laat staan dat de wereld er beter van wordt. Helaas zijn mijn en uw doen, mijn en uw mening en mijn en uw laten nagenoeg betekeningloos. Het zou goed zijn als we ons dat zouden realiseren zonder onze idealen te verkwanselen.

Met alleen cellisten komen de bombardon-, contrabas-, fagot-, fluit-, gitaar-, harp-, hobo-, hoorn-, klarinet-, piano-, piccolo-, saxofoon-, slagwerk-, trombone- en vioolpartijen – och kijk hier even wie ik allemaal kortheidshalve niet opnoem – niet tot hun recht

Bewustwording van mensen is bepaald belangrijk, meestal ook een fijne ervaring en bewustwording is absoluut hard nodig. Echter, voor een betere wereld gaat het nog niet om die allereerste noodzakelijke stap!

Overigens, zou ik de Kingsnorths en Safran Foers’ onder u gaarne meegeven: eenmaal bewust geworden heeft schamen over individuele tekortkomingen geen zin. U doet vast bovengemiddeld. Bovendien, zou ik achter de hand fluisteren: doe gewoon nooit iets waar je niet achter staat.

Naar mijn mening gaat het er dus om wat wij als samenleving (!) bijdragen aan de toekomst voor alles wat leeft inclusief de onvolkomenheden van ons allemaal. Daarvoor zouden we andere dan kapitalistisch geënte politieke partijen moeten oprichten. Partijen, die beogen wat wij wèl met elkaar zouden willen; die de wereld vorm geven waarin we graag zouden willen leven. Pas dan kunnen we echt belangrijke stappen zetten ter voorkoming van dierenleed, klimaatverandering en ander onrecht en/of voor pacifisme, vrede en wereldvrede. Het gaat dus volgens mij om een ‘collectieve bewustwording’ in plaats van alleen een individuele. Het gaat om een bewustwording, die via de politiek verder in de wereld gezet wordt. Immers, alleen de politiek bokst de inrichting van onze samenleving voor elkaar.

Het idee dat we stuk voor stuk vrij zijn te doen, te laten en te vinden wat we willen, mag wat mij betreft op de helling wanneer we ons werkelijk een betere wereld wensen. Ons doen en laten moet daarvoor volgens mij op basis van een collectieve bewustwording juist drastisch beperkt (!) worden. We moeten met minder comfort, grondstoffen en luxe toe, ons inkomstenpatroon inrichten op robuustheid in plaats van het laten ontstaan van steeds meer kloven tussen groepen mensen die zich niet meer in elkaar kunnen verplaatsen en we zouden de kwaliteit van leven moeten laten prevaleren boven vrijheden die de samenleving steeds instabieler maken. Pas dan kunnen we volgens mij structureel vrede-bevorderende idealen verwezenlijken. Vandaar dus dat volgens mij een wijdverbreid socialisme – in plaats van ons neoliberalisme – een antwoord is op de vraag hoe een leefbare toekomst te realiseren (en een antwoord op de vraag waarom het ons tot nu toe – ondanks veel mooie initiatieven – niet goed lukt).

En wanneer we al met al best tevreden zijn met het aandeel van de Europese Unie of ons Nederland in het wereldgebeuren, dan zijn andere politieke partijen uiteraard overbodig. Mijn mening is dat absoluut niet, maar ik ben voldoende democraat om me daar dan bij neer te leggen. Ook dat is proefondervindelijk bewezen. Jullie je zin; dan richt ik mijn lede ogen, zoals al jaren, op het schoons en de wonderen, die ik kan gadeslaan en waar ik – zonder in de wereld het verschil te maken – wellicht nog wel een steentje aan kan bijdragen.

Bronnen: de Happinez-scheurkalender op 22 juni 2022, “Bekentenissen van een afvallig milieuactivist; een radicaal andere kijk op natuurbescherming” (2019) door Paul Kingsnorth en uitgegeven door Atlas Contact in Amsterdam en Antwerpen en het ‘dashboard bevolking’ van het Centraal Bureau voor de Statistiek en Worldometer; beide op 25 juni 2022 om 13:35 uur.