Armoede
Nederland is een rijk land met weinig ongelijkheid, maar 700.000 Nederlandse huishoudens leven in armoede. Dat zijn er meer dan pakweg 10 jaar geleden. De participatiemaatschappij heeft haar tol geëist onder hen die niet goed mee kunnen komen. Tel hierbij nog op het verlies van voorzieningen waar vooral lage inkomens zwaarder op leunen. Rutte II werd het in 2012 eens over marktconforme huren en bezuinigingen op bibliotheken, op ‘passend’ onderwijs, op het persoonsgebonden budget en in de zorg. In 2014 kwamen daar nog eens (verlenging van) nullijnen voor ambtenaren en in de zorg bij, en bezuinigingen op het gemeente- en provinciefonds. Rutte III voegt daaraan onder meer toe een afschaffen van de arbeidskorting voor wie in de ziektewet zit en een verlaging van de zorgtoeslag.

Eerste levensbehoeften
Het btw-tarief voor eerste levensbehoeften neemt met de helft (!) toe, van 6 naar 9 %. Wie nu bijvoorbeeld een derde van zijn lage inkomen aan eerste levensbehoeften kwijt is, wordt dus vele malen harder geraakt dan een hoog-inkomen-huishouden waar de dagelijkse boodschappen een klein deel van het inkomen bedraagt.

Armoedebestrijding en gelijkelijk delen in de economische groei zijn wellicht nobel, maar leveren na dit kabinet onvoldoende stemmen op.

Inkomsten
Wie nu minder dan € 20.000 verdient, betaalt 36,55 % inkomstenbelasting; wie meer dan € 67.000 verdient, betaalt 52 %. In de toekomst betaalt ieder die minder dan € 68.000 verdient daar 36,9 % belasting over, daarboven wordt het 49,5 %. De begeleidende doorrekening van het Centraal Planbureau geeft aan dat de algemene inkomensongelijkheid zal dalen, vooral vanwege opstekers voor de middeninkomens, maar is weinig specifiek over de laagste inkomens. Terwijl die groep juist hard geraakt zijn door alle bezuinigingen en de crisis. Het gaat hier om een forse reductie voor de rijken en een stijging voor de allerlaagste inkomens; een serieuze herverdeling van de laagste inkomens naar midden- en hogere inkomens nu het economisch wat beter gaat.

Hypotheken
De hypotheekrenteaftrek, aanjager van onze torenhoge schulden, wordt versneld afgebouwd; ik had liever gezien dat dit alleen gold voor het deel van de hypotheek boven de € 250.000. Nu komen alweer degenen met de laagste inkomens in zwaarder weer dan degenen met midden- of hogere inkomens.

Vermogen
De vermogensbelasting gaat straks in bij een spaartegoed van meer dan € 30.000; de grens is nu € 25.000. Leuk voor mensen die vermogens hebben, geen voordeel voor de laagste inkomens, die alleen maar van € 30.000 kunnen dromen. Relatief worden de mensen met de laagste inkomens op achterstand gezet.

Kortom:
We gaan allemaal delen in de groei, maar niet de fysiek vaak hardst werkenden en alle minst-verdienenden inclusief degenen met flex-, nul-uren- en oproepcontracten. Hadden ze maar meer geluk moeten hebben.

De politieke logica is duidelijk: nu we aan de andere kant van de oceaan aan het einde van de beschaving zijn gekomen geldt ook hier dat armoedebestrijding en gelijkelijk delen in de groei, ook aan de onderkant van de inkomensverdeling, wellicht nobel zijn (geweest), maar onvoldoende stemmen opleveren nu de electorale concurrenten van de regeringspartijen in dezelfde vijver van middeninkomens vissen.

Dit kabinet had de kans om, zonder de flanken aan tafel, een visionaire stap voorwaarts te zetten. Een kans om te laten zien dat het een halt toe kon roepen aan inkomsten- en vermogensongelijkheid door het inkomen van de laagste en midden-inkomensgroepen te laten toenemen zonder de hoogste extra te bevoordelen.

Het had geschiedenis kunnen schrijven door van Nederland, een van de rijkere landen in de wereld, het eerste land te maken dat armoede zou gaan uitroeien.

Het had de kans van een gasland een gidsland te maken door meer dan welk land dan ook in te zetten op duurzame energie.

Het had een voorbeeld kunnen stellen door zich als eerste uit de greep van de multinationals te ontworstelen en aan de rest van de wereld te laten zien: zo doek je een belastingparadijs op.

Het had de kans nationale eenheid te kweken door een solidair beleid in plaats van de neoliberale strategie te blijven volgen met een museum en een volkslied.

Het had aan de Europese Unie voor kunnen doen: zo ziet werkelijke democratisering er in de 21ste eeuw uit.

Maar voor een van deze alternatieven was daadkracht, lef en visie nodig geweest. En vooral een werkelijk vertrouwen in de toekomst.

Bronnen: “Ruk naar rechts” door Dirk Bezemer in De Groene Amsterdammer van 11 oktober 2017 en “Het regeerakkoord van Rutte III is van alles niks en heel veel net-niet” door Rob Wijnberg in de Correspondent op 16 oktober 2017.