Altijd heb ik gedacht dat ‘Democratie’ de minst slechte staatsvorm is, omdat iedereen tot op zekere hoogte kan meebeslissen. We zijn met de huidige Amerikaanse president Donald Trump echter in een nieuw tijdgewricht beland. Dat zet aan tot herbezinning.

In de jaren ’80 waarschuwde Fred van der Spek* er al voor: wat als democratisch de democratie wordt afgeschaft? Toen al noemde hij voorbeelden van regeringsvoorstellen die dat als gevolg hadden. Voorbeelden, die we nu kunnen aanduiden met ‘de terugtredende overheid’.

De regering Trump is de overtreffende trap van het afschaffen van elke gemeenschapszin, elke onderlinge verbondenheid en elk idee dat er een doel in ons leven is dat groter is dan onze individuele verlangens. Donald Trump is helemaal niet het verhaal van een schertsfiguur. Hij verwoordt een woedende reactie op de groeiende macht van elkaar overlappende politieke en sociale bewegingen die een rechtvaardiger en veiliger wereld eisen. In plaats van verdere vooruitgang waarbij winstverlies mogelijk is, bundelde de bende rondom Trump, bestaande uit roofzuchtige kredietverstrekkers, oorlogs- en ‘veiligheids’-profiteurs en vervuilers die de aarde willens en wetens al lang ontwrichten, hun krachten om de regering over te nemen en hun op misdadige wijze verworven rijkdom te beschermen en nog verder te vergroten. Na tientallen jaren toekijken hoe het publieke domein sinds Ronald Reagan vanaf 1981 stukje bij beetje werd geprivatiseerd, hoe deregulering te langzaam naar hun zin werd doorgevoerd (al was het snel genoeg om de wereld al in 2008 een mondiale crisis te bezorgen), hebben Trump en de zijnen nu de wereldmacht gegrepen. Hun overname is voltooid: de rijksten hebben alle touwtjes in handen.

Een pijnlijke waarheid voor iedereen die wil dat recht gedaan wordt

Dit had nooit kunnen gebeuren als de boodschap van Reagan, dat de overheid niet de oplossing is maar het probleem, niet was gevolgd door decennia vol neoliberale deregulering, die in wezen omkoperij rechtvaardigde, decennia waarin schunnig hoge bedragen van de industrie naar de politiek stroomden en waarin politici na afloop van hun politieke carrière topfuncties in grootbedrijven bekleden en topfunctionarissen van grootbedrijven die politicus worden. Decennia waarin verslaggeving in de media over inhoudelijke zaken plaats gemaakt heeft voor reality-tv over wie wat over wie heeft gezegd en wie waar aan de leiding gaat in welke peiling. Al met al werden volgens het Tyndall Report gedurende de hele laatste Amerikaanse verkiezingsperiode in de drie grootste Amerikaanse nieuwsprogramma’s slechts 32 minuten besteed aan analyse van specifiek beleid en het geven van uitleg welke consequenties de standpunten van de verschillende kandidaten over deregulering en gezondheidszorg hadden voor het leven van de kiezers. Dat krijg je ervan als alleen de hoogte van kijkcijfers telt voor wat op TV aangeboden wordt. Trump heeft het probleem, waar Westerse democratieën onder leiden, niet gecreëerd maar er slechts van geprofiteerd. Dat Bill en Hillary Clinton met hun Foundation de morele grenzen al tientallen jaren hebben opgerekt bood Trump de kans om nu alle morele grenzen weg te vagen.

Elke minuut dat Trump president is, stijgt de waarde van het merk ‘Trump’ en van zijn actieve bedrijven. Daardoor profiteert hij direct en significant van deze openbare functie. Precies wat hij voor ogen heeft met dit presidentschap en precies wat de regelgeving omtrent belangenverstrengeling probeert te verhinderen. In de wereld van Trump is straffeloosheid, meer nog dan bergen met goud, het ultieme teken van succes.

Dit alles gaat veel verder dan het begunstigen van eigen familieleden of vrienden door autoriteiten door hen opdrachten te gunnen of door hen in hoge functies te benoemen. Het is een familiebedrijf met regeringsmacht als winstoogmerk; een bedrijf dat niet meer en niet minder dan het merk ‘Trump’ te gelde maakt. En als hij er dan toch met zijn bende zit, dan ook maar zo snel en zoveel mogelijk humanitair recht om zeep helpen, als dat winstmarges beperkt; zelfs al koersen we met elkaar daarmee af op een aarde die 4 tot 6 ⁰C warmer wordt met onbekende maar zeker desastreuze gevolgen voor een substantieel deel van de mensheid, laat staan voor alles wat leeft.

Enkele maanden na het aantreden van de nieuwe regering Trump stond op het omslag van The New Yorker een tekening van Donald Trump, die golfballen tegen het Witte Huis mepte en het ene na het andere raam verbrijzelde. Deze tekening verbeeldt een pijnlijke waarheid voor iedereen die wil dat humaan recht gedaan wordt. Naast het concrete beleid, dat voorziet in afschaffen van veel beleidsregels, bombardementen met kruisraketten (waarover de regeringsleiders van de hele Westerse Wereld in elke taal de schendig van het Internationale Recht verzwegen) en ander onproportioneel binnen- en buitenlands geweld, verlagen van belastingen voor grootbedrijven en grootverdieners, tweedeling instellen voor immigranten, ziektekostenverzekeringen afschaffen en wat dies meer zij; met elke vermeende overschrijding van morele grenzen, met elk ‘alternatief feit’ dus onbeschaamde leugen en met elke gestoorde tweet besmeuren en vernielen deze Amerikaanse regeringsleiders de openbare sfeer waaraan zij altijd al maling hadden.

Bron: Deel I van “Nee is niet genoeg tegen Trumps schockpolitiek voor de wereld die we nodig hebben” (2017) door Naomie Klein uit het Engels vertaald door Jan Willem Reitma en Pon Ruiter en in het Nederlands uitgegeven door De Geus in Amsterdam.

* A.G. (Fred) van der Spek, geboren op 13 december 1923, is een voormalig Nederlands politicus. Hij was onder meer fractievoorzitter, lijsttrekker en in 1957 medeoprichter van de Pacifistisch Socialistische Partij (PSP), die zichzelf in 1991 ophief.