Ik zie hem nog staan, de onderwijzer in de vijfde klas van de Lagere School. Hij legde uit dat in Zuid-Afrika een einde aan de apartheid wenselijk was, maar dat het de vraag is wat er zou gebeuren als je eerst mensen zonder recht of reden in een kooi gevangen houdt en op een zeker moment zegt: “Sorry, dat was niet goed, fout zelfs, maar nu mogen jullie voortaan vrij gaan en staan waar jullie maar willen.” Als 11-jarige zag ik het probleem niet. De andere kinderen in de klas ook niet. Daarom legde hij verder uit dat die negers dan natuurlijk wraak zouden nemen op al degenen die hen gedwongen hadden tegen hongerloontjes te werken, die hen gemarteld en vernederd hadden. “Ohhh, knikten wij zonder het te begrijpen.” Ik in elk geval.

De afgelopen dagen vroeg ik mij af hoe anders de wereld eruit zou zien wanneer het niet en nooit bij mensen op zou komen – want genetisch zo bepaald – om een ander mens kwaad te doen. Dat straf alleen te maken had met verbeteren en nimmer zonder liefde toegepast werd. Dat nooit misbruik gemaakt werd van iemands kwetsbaarheden, omdat onze genen ons dwongen tot empathie en solidariteit.

Gezien de huidige wereldleiders, die immers gelden als voorbeelden van hoe we ons zouden moeten (kunnen) gedragen, vind ik het wel logisch dat ik me dit afvroeg. Gezien het doorgeschoten kapitalisme, dat via ‘overeenkomsten’ of aanvaarde wetgeving rijken rijker maakt terwijl armen tegelijkertijd creperen, vind ik het wel logisch dat ik me dat afvroeg. Gezien het gebrek aan doortastendheid om 43 jaar na het uitkomen van ‘Grenzen aan de groei’ eindelijk gezamenlijk tot werkelijke actie in plaats van zoethoudertjes te komen, vind ik het wel logisch dat ik me dat afvroeg. Gezien het laatste stadium van de democratie waarin wij lijken te leven, waar alleen nog macht aan regeerders uit handen gegeven wordt, die dan als beschermheren van de rijksten van de rijksten gaan optreden, vind ik het wel logisch dat ik me dat afvroeg.

En wat is intussen veranderd? Tussen 1962 en eind 2017? “De egalitaire opzet van het internationale systeem maakt het in de praktijk extreem gericht op hiërarchie”, schrijft Rutger van de Hoeven in de Groene Amsterdammer van 20 december 2017; een Groene die helemaal gewijd is aan schaamte. En vervolgens, even verder: “Vernedering is een diplomatiek instrument geworden”, terwijl hij columnist, journalist en publicist Thomas Friedman memoreert die naar aanleiding van de Irakoorlog noteerde “Onderschat nooit, nooit iemands anders eer.”

In het groot: sterke landen die zwakkere disciplineren of belonen,
op nationaal niveau degenen met macht die zwakkeren disciplineren of belonen en
in ons huis vergapen we ons aan de televisie of kijken we een serietje en stellen ons vooral geen enkele vraag meer over de juistheid van ons wereldbeeld. Ik wil maar zeggen, we laten ook zelf een loopje met ons nemen.

Na de Grande Armee waarvan honderdduizenden Europese soldaten het leven nodeloos in Rusland lieten, na de Eerste Wereldoorlog met haar miljoenen slachtoffers onder met name 16 tot 30-jarige mannen, na de Tweede Wereldoorlog waarin de ongekende wreedheid van mensen tegen mensen zo’n shock veroorzaakte dat 3 jaar daarna de universele verklaring van de rechten van de mens werden vastgelegd en ondertekend, na de Irakoorlog die op basis van leugens en bedrog gestreden is met alle ontwrichtingen in die regio als gevolg, zijn we niets wijzer geworden en gaan vrolijk door met de zwakkere landen te knechten, waarbij – welk een toppunt van beschaving – de rijken in de rijke landen geen idee meer hebben wat ze met hun teveel aan geld nog kunnen aanvangen maar wel steeds meer geld voor zichzelf met succes opeisen. Om ons – als de droogte onze woonomgevingen niet verzwelgt, als de modderstromen onze huizen en landbouwgronden niet vernietigen, als de oceanen onze nederzettingen niet tot zee maken, als de stormen en hun ziekmakende gevolgen de mensheid niet decimeren – om ons dan in alle gemoedsrust af te vragen wat er zal gebeuren wanneer we de onderdrukten van nu gaan respecteren. We lopen dan toch zeker het risico dat ze wraak op ons zullen nemen…

En, uhhh, om het verhaal af te maken: ik bleef maar proberen me voor te stellen wat er van mensen zou overblijven als het nooit bij hen op zou komen om een ander mens kwaad te doen. Dat nooit misbruik gemaakt werd van iemands kwetsbaarheden, omdat we leefden vanuit empathie en solidariteit.
Ik ga komend jaar door met me dit voor te stellen; net zo lang tot het me lukt.