In het groot geostrategische spel wordt verwacht dat bepaalde staten, die buiten de westerse veiligheidssfeer vallen, zoals India, een sleutelrol zullen gaan spelen in het stadium van het imperialisme, waarin we straks terechtkomen. De Verenigde Staten van Amerika zijn door de interne klappen die het land te verduren krijgt op hun retour en hebben niet langer de macht om eenzijdig de wereld te dicteren. Als supermacht vormt de VS immers een steeds grotere bedreiging voor zowel haar eigen burgers als voor de wereldvrede. Er bestaat zelfs een plan om, wanneer Donald Trump in 2024 weer president wordt, wat er nog over is van de Amerikaanse democratie te ontmantelen. Ook een andere Republikeinse winnaar van de verkiezingen zou dat plan kunnen uitvoeren.

Om het huidig tijdgewricht te begrijpen is een goed begrip van de wereldgeschiedenis nodig. Ik pretendeer niet zo’n overzicht te hebben, maar ik volg Noam Chomsky, die niet alleen kritiek uit op zogenaamde externe vijanden, zoals haast iedereen doet, maar ook op de interne misstanden bij bondgenoten en in eigen huis. Hij vindt bijvoorbeeld dat mensenrechten door iedere staat gerespecteerd moeten worden en het oorlogsrecht in èlke oorlog door alle partijen. Hij vindt niet dat wij het goede willen en soms een foutje maken en onze tegenvoeters het foute willen en soms iets goeds doen. Elke situatie beoordeeld hij vanuit dezelfde principes en hij lijkt een geheugen te hebben als een olifant.

Logische onlogica

In de hele geschiedenis, toont Chomsky aan, speelt de telkens voortdurende angst dat de armen (de arme landen) op den duur de rijken (de rijke landen) zullen bestelen een leidende rol in het denken. Vandaar de naoorlogse Amerikaanse plannen om het grootste deel van de wereld onder zijn controle te krijgen en China en Rusland met een militaire macht te omcirkelen, terwijl het China en Rusland gelijkaardige rechten ontzegde. Voor de oppervlakkige toeschouwer lijkt dit onlogisch, maar het Amerikaanse Ministerie van Oorlog erkende indertijd dat er een andere logica achter zat; een logische onlogica die met ‘imperialisme’ wordt aangeduid.

Dergelijke doctrines van ‘logische onlogica’ gelden ook vandaag waar ik denk: “Waar bemoeit de VS zich mee?” en de VS zich zeggen te verdedigen tegen een Euraziatische dreiging. Aan de westelijke grens van Eurazië verdedigt de VS zich door het agressieve militaire bondgenootschap NAVO onder zijn leiding uit te breiden tot aan de Russische grens. Aan de oostelijke grenzen verdedigen de VS zich door rond China een ring van ‘schildwachtstaten’ op te trekken, die bewapend worden met op China gerichte precisiewapens en waar de zeemacht regelmatig grootschalige oefeningen uitvoert. Dit alles maakt deel uit van de meer omvattende inspanningen tot ‘omcirkeling’ in samenwerking met de ‘tweederangsgrootmacht’ Australië.

Samenwerking in plaats van conflict

De angst van de VS voor China is diep geworteld en die voor de concurrentie van de Europese Unie en Rusland is groot. Maar de Europese landen weten vooralsnog hun krachten niet te bundelen en Rusland wordt verhinderd om zich (weer) tot een sterke grootmacht te ontwikkelen.

Het idee van een ‘Gemeenschappelijk Europees Huis’ van Lissabon tot Vladivostok werd door Michail Gorbatsjov (de laatste leider van de Sovjet-Unie gedurende 1985-1991) naar voren geschoven. Hij hoopte op een transitie naar sociaal-democratie en een gelijkwaardig partnerschap met de VS voor de totstandbrenging van een wereldorde gebaseerd op samenwerking in plaats van conflict. Zoals te verwachten was, was de VS sterk gekant tegen deze initiatieven. Tijdens de Koude Oorlog waren die echter niet zo’n groot probleem gezien de bestaande machtsverhoudingen en de heersende doctrine over de ‘samenzwering van het Kremlin’ om de wereld te veroveren. Het werd andere koek na de instorting van de Sovjet-Unie. De VS kozen vrij snel voor een beleid van uitbreiding van het Atlantische machtssysteem, waaraan Rusland slechts op ondergeschikte voorwaarden mocht deelnemen. Onder president Poetin (president van Rusland sinds 2001) bleven er nog voorstellen voor een gelijkwaardig partnerschap komen, tot zeer recent nog. Die waren ‘een gruwel’ in de ogen van hen die geloven in de blijvende hegemonie van het Atlantische machtssysteem. Nu heeft Poetins inval in Oekraïne de zaak geregeld; althans voor nu even. Voorlopig is Europa gezwicht voor de Atlantische doctrine. Het heeft zelfs het formele doel van de VS overgenomen, te weten Rusland tegen elke prijs voor Oekraïne en ver daarbuiten ernstig te verzwakken.

De Nieuwe, Chinese Zijderoute

De nu reeds grote verleiding voor Europa, om zich bij de Nieuwe, Chinese Zijderoute aan te sluiten, zal komende tijd sterker worden. Het geïntegreerde productiesysteem in Europa, met basis in Duitsland en reikend van Nederland tot de voormalige Oost-Europese satellieten van Rusland, is het succesrijkste economisch systeem in de wereld geworden. Het steunt zwaar op de enorme exportmarkt en investeringsmogelijkheden in China en op de Russische natuurlijke hulpbronnen, waaronder de metalen die nodig zijn voor een transitie naar hernieuwbare energie.

Voor de ene generatie een jammerlijke hersenschim, voor de andere een noodzakelijk en realistisch project

Als de Europese Unie dit alles, samen met de aansluiting bij het uitbreidende mondiale systeem van de Nieuwe Zijderoute, zou moeten laten varen om te blijven meeprofiteren van de grip op de wereld en het succes van Washington, is dat een zware prijs. Dergelijke afwegingen zullen vast niet ontbreken, terwijl de wereld zich aan het herschikken is van de nasleep van de Covid-crisis en de Russische invasie in Oekraïne.

Met de bittere tegenstellingen van vandaag lijkt zo’n samenwerking misschien ondenkbaar, maar het hoeft absoluut geen onbereikbaar idee te zijn, leert de recente geschiedenis. In 1945 leek het niet minder onmogelijk zich voor te stellen dat Duitsland, Engeland, Frankrijk en enkele kleinere Europese machten samen zouden werken aan een West-Europa zonder binnengrenzen en met enkele gemeenschappelijke instellingen. Het is niet dat Europa geen interne problemen kent. Onlangs heeft Groot-Brittannië zich zelfs uit de EU teruggetrokken (zichzelf veroordelend tot de status van – mogelijk uitdovende – satelliet van de VS). Het blijft echter een verbluffende omkering na eeuwen van woeste wederzijdse vernietiging, culminerend in de verwoestende oorlogen van de 20^ste eeuw.

Wat voor de ene generatie een jammerlijke hersenschim is, wordt voor de andere een noodzakelijk en realistisch project. En een essentieel project wanneer we uit de chaos en het geweld van vandaag een leefbare wereld tevoorschijn willen halen. Veel zal ervan afhangen of de levensgevaarlijke Amerikaanse Republikeinse partij de komende tijd weer de scepter over de VS zal zwaaien. We mogen hopen dat ze die kans niet krijgt, maar we hebben geen enkele garantie. Het zou andere autoritaire en fascistoïde ontwikkelingen op het wereldtoneel in de kaart spelen. Veel zal ook afhangen van de landen, die zich nu niet (pontificaal) achter de VS-koers geschaard hebben. Welke rol zal bijvoorbeeld India in de nabije toekomst op het wereldtoneel gaan spelen? We gaan het allemaal meemaken…

Een uitwerking van de huidige omcirkeling van China zou kunnen zijn dat China zich extra gestimuleerd voelt om Taiwan aan te vallen om zo haar omcirkeling te doorbreken en zich een veilige toegang tot de oceaan te verschaffen. Maar dat risico wordt op de koop toe genomen, net als momenteel een diplomatieke oplossing voor de oorlog in Oekraïne dwars gezeten wordt door de VS, hetgeen de destructie en het lijden in Oekraïne en de landen waaraan zij gewoon was voedsel te leveren voort doet zetten. En net als indertijd de waarschuwingen van Poetin op de koop toe genomen werden en de VS doorging met de voorbereidingen om Oekraïne lid te maken van de NAVO om daar atoomwapens te plaatsen. Met elkaar riskeren we daar zonder staakt het vuren een atoomoorlog en toch blijven we hulp en wapens toezeggen.

Bron: dit is een sterk ingekorte versie van het artikel “Noam Chomsky: Angst voor opkomst China bepaalt in de 21ste eeuw het Amerikaanse buitenlandbeleid”, een interview van C.J. Polychroniou voorTruthout, naar het Nederlands vertaald door Hilde Baccarne, via DeWereldMorgen op 22 augustus 2022.