Onbegrensde economische groei op een begrensde planeet is onmogelijk. Dat stelden ongeveer 100 diplomaten, overheidsambtenaren, politici en wetenschappers 50 jaar geleden vast. Ik herinner mij nog de scepsis van mijn vader over deze onheilstijding. Vòòr 1972 was het ook al geschreven en gezegd door wereldverbeteraars, maar dit rapport ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome maakte indruk. Geen geitenwollen sokken, maar het establishment had gesproken. En het is nog steeds mondiaal het meest verkochte boek over de problematiek van het ‘leefmilieu’ ooit, al is deze term inmiddels vervangen door ‘klimaat’. Maar de indruk was ondanks alle interesse onvoldoende om iets, maar dan ook iets aan “ons” geldzuchtig beleid te wijzigen. De 43 latere publicaties van deze ‘Club’, zoals “The First Global Revolution” (1991) of “Come On! Capitalism, Short-termism, Population and the Destruction of the Planet” (2018) kregen nauwelijks aandacht. Misschien omdat het ongelegen kwam. Zou het plan van Jason Hickel nu wel gelegen komen?

In zijn boek “Minder is meer” (2021) komt deze economisch antropoloog terug op de centrale stelling van de Club van Rome “Onbegrensde groei op een begrensde planeet is onmogelijk”. Hij constateert: “Wat we de komende 10 jaar doen zal de toekomst van de mensheid bepalen” en hij schetst een politiek-economisch 5 punten-programma dat wèl rekening houdt met de grenzen van de planeet en dat tegelijk de mensenrechten respecteert.

“Jullie weten even goed als ik, dat we er slecht voor staan, dat het niet de goede kant opgaat”, aldus Hickel. “Jullie weten even goed als ik, dat onze regeringen ons in de steek laten. Dat ze de hele wereld in de steek laten. Dat ze al het leven op aarde in de steek laten. COP na COP gaat voorbij, maar het enige wat we van onze leiders — als we ze zo al mogen noemen — te horen krijgen, zijn wollige, vrijblijvende beloften over nuluitstoot”.

De status quo komt neer op een dodenmars

Volstrekt loze beloften zonder er beleid aan te koppelen. Met hun laisser-faire-beleid, nou ja, hun laissez-les-riches-faire-beleid zijn we op weg naar 3ºC opwarming. Zo’n 30 tot 50% van alle levende soorten zal uitsterven. Van de mensheid zal 20% door branden, droogte, dodelijke hitte en overstromingen van hun thuis verdreven worden. Een groot deel van de tropen zal voor de mens onbewoonbaar worden. De opbrengsten van basisvoedsel zullen met 30% afnemen, waardoor de voedselvoorziening ook nog eens wereldwijd ontwricht zal worden. Alom chaos. Een einde in mineur aan de menselijke beschaving, zoals wij die nu nog kennen.

“Het is niet jullie fout, niet onze fout”, vindt Hickel. “We zijn geneigd om over deze crisis te praten als het ‘Antropoceen’. Maar het zijn niet de mensen als mens die het probleem veroorzaken. Het is ons economisch systeem, het kapitalisme, dat opgezet wordt rond voortdurende expansie, extractie en accumulatie door een elite, en dat de levende wereld behandelt als niets meer dan een externaliteit.” Ofwel, met de effecten op de welvaart en het welzijn van ander leven wordt door bedoelde steeds vermogender elite, die de hele wereld als haar speeltuin beschouwd, geen rekening gehouden. “Het is een moloch, die zo geprogrammeerd is, dat hij alles op zijn pad verslindt, tot kortstondig voordeel van een miniem deel van de mensheid”. Hickel stelt dat we een andere economie kunnen èn moeten uitbouwen — een ‘post-kapitalistische, ecosociale economie’. Een economie, die georganiseerd wordt rond menselijke behoeften en ecologische stabiliteit; in plaats van rond de ophoping van kapitaal.

Hickel ziet daarvoor mogelijkheden en beperkt zich tot 5 maatregels:

I We moeten de fossiele industrie en de energiebedrijven nationaliseren. Dat laat ons toe een prijzenchaos te voorkomen en de energie zo te rantsoeneren dat ze komt waar ze het meeste nodig is, zodat de basisdiensten van energie in tact blijven. Tegelijkertijd is het nodig dat we minder noodzakelijke productie afbouwen — fast fashion, industrieel vlees, het militair-industrieel complex, reclame, SUV’s, ingebouwde veroudering van apparaten, commerciële vliegreizen, enzovoort — zodat we de economie opnieuw kunnen richten naar wat mensen daadwerkelijk nodig hebben voor hun welzijn.

II Er is een stevig sociaal fundament nodig; een sociale garantie. We moeten de universele toegang tot energie, hoogwaardige gezondheidszorg, goede huisvesting, het internet, onderwijs, transport en water garanderen om de nodige middelen voor een goed leven binnen ieders bereik te brengen en te houden.

III We moeten de rijken weg belasten. Het is irrationeel — en gevaarlijk — om nòg langer een buitensporig consumerende, veel te machtige klasse via onze belastingen te blijven financieren.

IV Het openbare domein moet massaal gemobiliseerd worden, willen we onze ecologische doelstellingen halen: onze capaciteit voor hernieuwbare energie moet worden vergroot; huizen moeten worden opgeknapt en de isolatie moet beter; land en ecosystemen moeten worden hersteld; het openbaar vervoer moet worden uitgebreid en verbeterd.

V Hernieuwbare technologieën moeten zonder beperkingen van patenten aangewend kunnen worden — batterijen, warmte-kracht, wind, zon; het hele spectrum. Bijzonder belangrijk is ook dat de nodige technologie gratis wordt overgebracht naar landen, die zich die technologie moeilijk kunnen veroorloven, want dat zal de omschakeling op wereldschaal versnellen. Fondsen moeten daarom deel uitmaken van een ruimer klimaatherstelplan dan alleen op nationaal niveau.

Zo simpel. En prima natuurlijk, wanneer u dit tè radicaal vindt. Ik zie dit wel zitten en feitelijk vind ik dat al heel mijn leven, omdat kapitalisme anti-mens is en liberalisme zwakken onvoldoende tegen de machtigen beschermt. Welvaart, die maar bij een beperkt deel van de bevolking terecht komt en anderen buitensluit en uitbuit, verruil ik graag voor welzijn voor iedereen. Maar waarde lezer, wanneer dit 5-punten-plan in uw ogen onhaalbaar is, bedenk dan graag iets beters om onder de 1,5ºC opwarming boven het niveau tussen 1850 tot 1900 te blijven. Op dit moment zitten we op plus 1,1ºC en er wordt verwacht dat we over 9 jaar over de 1,5ºC opwarming heen gaan.

Het is waanzin om keer op keer hetzelfde te doen en verschillende resultaten te verwachten

Laissez-les-riches-faire, zoals de afgelopen 4 decennia kan ook, maar dan krijgen we, volgens de hierboven geciteerde Albert Einstein (toch niet de eerste de beste), meer van wat we nu al in de soep lieten lopen.

Bron: “Klimaatrapport Club van Rome, 50 jaar later relevanter dan ooit” en “Jason Hickel: “Geen achterpoortjes. Geen loze beloften. Gewoon actie”, 24 oktober 2021 op Ecopolis in Brussel; beide via DeWereldMorgen op 29 maart 2022, “KNMI: 1,5 graad opwarming mogelijk al over negen jaar bereikt” door NOS-Binnenland op 4 maart 2021 en het vijfde van “Vijf citaten van Albert Einstein over persoonlijke groei” via VerkenJeGeest op 6 april 2022.